Wywoływanie filmów czarno-białych

Mieliśmy kiedyś w Towarzystwie Dagerotypistów taki okres, że testowaliśmy różnego rodzaju wywoływacze do negatywów. Wywoływacze pozytywowe używane wtedy, w latach osiemdziesiatych przez nas to głównie Fenal, chociaż używaliśmy też wywoływaczy amidolowych własnej konstrukcji.

Wydaje mi się, że najczęściej uzywane były dwa wywoływacze - PHNK wg przepisu zdobytego gdzieś tam przez Janusza Surmana oraz R-09, wschodnioniemiecki odpowiednik Rodinalu.

R-09, czyli prawie jak Rodinal

R09 dobrze nadawał się do naszego podstawowego materiału, taśmy filmowej NP55 o nominalnej czułości 21 DIN, ale miał pewną wadę. Był trudny do kupienia, a zdobyty okazywał się zwykle nieco przeterminowany i trzeba było nieco dostosowywać czasy wywoływania do stopnia przeterminowania. Ogólnie był to popularny wywoływacz stosowany w różnych rozcieńczeniach sięgających 1:1000 dla eksperymentalnych nocnych fotografii. Ja przez pewien czas używałem metody prof. Zbigniewa Łagockiego "roztwór 1+65, temp. 20 stopni Celsjusza, jednominutowe mieszanie na początku, a potem film pozostawiony bez poruszania na tyle czasu, ile miał stopni DIN czułości". Ta metoda nadawała się dobrze do materiałów z NRD: NP15, NP20, NP55. Filmy miały po wywołanie ładny, klarowny wygląd i przyzwoite ziarno.

R-09 nie nadawał się do materiałów o wyższej czułości, nie nadawał się też do forsownego wywoływania niedoświetlonych filmów. Tutaj częściej używany był PHNK.

PHNK - uniwersalny wywoływacz do filmów czarno-białych

Skład koncentratu wywoływacza jest prosty, podaję go z przelicznikiem kodalku na boraks i wodorotlenek sodu.

Woda	900 ml
Siarczyn sodu bezw.	120 g
Hydrochinon	7 g
Boraks	8,6 g
NaOH	1,8 g
Fenidon	0,2 g
KBr	1 g

Składniki rozpuszczamy w podanej kolejności, ponieważ fenidon rozpuszcza się wolno można użyć ciepłej wody, ale najlepiej zdać się na mechaniczne mieszadełko. Po rozpuszczeniu wszystkich składników dopełnić roztwór do objętości 1000 ml. Roztwór powinien być klarowny i praktycznie bezbarwny. Bardzo dobrą praktyką jest odczekanie kilka godzin przed użyciem. Koncentrat w zamkniętej i ciemnej butelce zachowuje swoje właściwości bardzo długo. Jeżeli rozlejemy go do małych, dopełnionych pod korek buteleczek, mamy przez kilkanaście miesięcy stabilny wywoływacz.

Przygotowanie roztworu roboczego

Używam stężenia 1+6, dobrze się to przekłada na standardowy koreks (100 ml koncentratu + 600 ml wody i mam 700 ml potrzebne do wywołania dwóch filmów). Przy takim stężeniu wywoływacz zdecydowanie wyostrza kontur. Aby nie niszczyć tego efektu trzeba podczas wywoływania mieszać delikatnie, np. lekki obrót raz na minutę.

Przy takim sposobie wywoływania i temp. 21 stopni Celsjusza odpowiedni czas dla błon T-Max waha się w granicach 9-10 minut. Dla błony Fomapan 400 czas wywoływania jest dłuższy, 10-12 minut. T-Max 100 jest przy takim wywołaniu dosyć kontrastowy, przy dużej rozpiętości tonalnej możnaby użyć mniejszego stężenia wywoływacza albo jeszcze mniej mieszać.

Sposób mieszania podczas wywoływania a także metoda płukania po wywołaniu mają bardzo duże znaczenie. Nieżyjący juz fotograf Lech Morawski po wywołaniu przetrzymywał jeszcze negatyw przez minutę-dwie w wodzie o temp. 21-22 stopnie. W tym czasie wywoływacz nadal pracował co było szczególnie widoczne w cieniach, gdzie ta różnica względna była największa.

PHNK jest dobrym wywoływaczem kiedy zależy nam na szarościach i dużej ilości szczegółów. Dobrze wyzyskuje czułość filmu więc cienie nie giną raptownie. Jeżeli idzie o światła to jego praca jest dobra, ale nie rewelacyjna. Tutaj lepiej spisują się moim zdaniem wywoływacze z metolem. Acha, istnieje jeszcze inna recepta PHNK, zawiera 60 siarczyny sodowego zamiast 120 g. Nie polecam jej bo gorzej się przechowuje.

28 września 2007 r