Wyuczona bezradność

Eksperymenty pierwotne

W artykule Learned helplessness M.E.P Seligmana https://www.annualreviews.org/doi/10.1146/annurev.me.23.020172.002203

można znaleźć opis pierwotnego eksperymentu. W skrócie można opisać to tak: psy umieszczano w klatkach, w których podłoga mogła razić je prądem. Te psy, które nie mogły uniknąć porażenia pomimo różnych prób po pewnym czasie zaczęły biernie znosić te przykre impulsy. Ta grupa psów nawet po przeniesieniu do klatki, gdzie wystarczyło pokonać niską barierkę, aby uniknąć porażenia nie korzystała z tej możliwości. Nawet bezpośrednie wskazanie takiego rozwiązania psu nie prowadziło do wykorzystania tej możliwości.

Znane były już wcześniejsze prace C.P. Richtera dotyczące roli nadziei http://www.psychologyib.com/uploads/1/1/7/5/11758934/ib_psychology_-_ethics_in_animal_studies.pdf

Późniejsze badania

Eksperymenty te zainicjowały wiele badań. Interesujące było na ile te modele znajdują odzwierciedlenie w mechanizmach socjologicznych czy psychologicznych. Czy można je choćby wykorzystać w terapi depresji.

Polecam przeglądnięcie artykułu Learned Helplessness Theory In Psychology (Seligman): Examples & Coping, jest tam też podana literatura źródłowa. Problematyka jest bardzo interesująca, ot np. dalsze prace Seligmana wskazywały na to, że dla wyuczonej bezradności istotne jest nie tyle rzeczywiste sprawowanie kontroli, co przekonanie o posiadaniu takowej kontroli.

Dlaczego to jest istotny temat

Z kilku powodów. Otóż wydaje mi się, że można wiele pomysłów, w bardzo różnych obszarach weryfikować czy aby nie sprzyjają takiemu zjawisku. To nie jest problem akademicki. Z tej perspektywy np. propozycja marszałka Hołowni dotycząca obniżenia wieku uprawniającego do głosowania wydaje się być rozsądna. I tutaj od razu dotykamy istotnego problemu. Otóż bodźce prowadzące do wyuczonej bezradności nie muszą być tak dojmujące, jak porażenie prądem. Mogą być subtelne. Świadomość istnienia takiego mechanizmu może być i bywa wykorzystywana np. w sieci Internet. Ot np. przekaz dla trolli internetowych. Jeżeli nie możemy danej grupy przekonać do naszych argumentów to przekonujmy do tego, że głosowanie nie ma żadnego sensu, bowiem nie wpływa praktycznie na rzeczywistość polityczną. Nie mamy wpływu, po co więc głosować.

Proszę zwrócić uwagę na spostrzeżenie, że bardziej istotne jest przekonanie o posiadaniu lub nieposiadaniu kontroli od stanu rzeczywistego!

Bardzo ważnym obszarem, gdzie należałoby różnego rodzaju ustawy i regulacjie odnieść do problemu wyuczonej bezradności jest działalność gospodarcza. Czy ktoś podejmuje się działalności gospodarczej w obszarze, na który nie ma realnego wpływu? Wydaje się to absurdem. Ale popatrzmy na obszar metadanych, czyli kontekstu prawnego, podatkowego działalności gospodarczej. Czy mamy na nie realny wpływ. A dotyczą wszelakiej działalności gospodarczej.

Programowana bezradość, efekt zamierzony?

Ogólnie to mam wrażenie, że koncepcja rządzenia w ostatnich latach da się opisać hasłem rząd, jako nadzorca niewolników. Oczywiście niewolnictwo kojarzy nam się zwykle z polami bawełny, etc, ale teraz mamy subtelniejsze formy działania. Nawet w Apokalipsie św. Jana Apostoła mamy opis wielkiego ucisku w formie ekonomicznej.

I sprawia, że wszyscy:
mali i wielcy,
bogaci i biedni,
wolni i niewolnicy
otrzymują znamię na prawą rękę lub na czoło
i że nikt nie może kupić ni sprzedać,
kto nie ma znamienia -
imienia Bestii

Jak więc w tym kontekście rozumieć wprowadzenie dodatkowego opodatkowania tylko i wyłącznie w grupie zdolnej do największej dynamiki zmian, tym samym grupie o największej wolności gospodarczej, a mianowicie małych przedsiębiorstw, głównie działalności gospodarczej osób fizycznych. Co prawda formalnie powiązano to z ZUS-em, ale w praktyce jest to podatek. Nie dotyczy on dużych firm, spółek, etc. Czemu ogranicza się konkurencyjność działalności gospodarczej?

Ograniczanie wolności gospodarczej jest też praktykowane np. przez okradanie z czasu przez nadmierną biurokrację czy przez wprowadzanie niejasnych przepisów . Wszystko to zdecydowanie przyczynia się do powiększenia grupy z wyuczoną bezradnością. Ale czy w tym przypadku nie mamy do czynienia z zaprogramowaną bezradnością?

Jak to wyglądało do tej pory. Tak się dziwnie składa, że największy wkład w wolność gospodarczą w nowej rzeczywistości wniosły rządy będące pokłosiem tzw. komuny. Te kamienie milowe to ustawy z dnia 23 grudnia 1988 r. o działalności gospodarczej opracowanej według projektu ministra przemysłu Mieczysława Wilczka i premiera Mieczysława Rakowskiego, oraz Ustawa o Swobodzie Działalności Gospodarczej z dnia 2 lipca 2004 roku przygotowana za czasów rządów L. Millera. Na ogół zapominamy o roli rządów L. Millera w rozwoju gospodarki, ale właśnie ustawa o Swobodzie Działalności Gospodarczej umożliwiła działalność gospodarczą ludziom nie posiadającym kapitału. Nie było to za darmo, bowiem odpowiadali za swoją działalność całym swoim majątkiem. Ale wejście na rynek tysięcy takich firm spowodowało wyeliminowanie z rynku wielu spółek, które po naciągnieciu klientów zamykały działalność odpowiadając do wysokości niewielkiego kapitału.

Dlatego dużym zaskoczeniem było dla mnie wprowadzenie Polskiego Ładu. Partia, która mówi o wolności, powstawaniu z kolan ogranicza podstawowy składnik tej wolności: swobode działalności gospodarczej. Nie trzeba nieczego zabraniać, wystarczy uczynić mniej opłacalnym. Tutaj ciśnie mi się stwierdzenie Samuela Johnsona „Patriotyzm jest ostatnim schronieniem szubrawców.” Rozumiem, że Johnsonowi szło o hasło, o patriotyzm werbalny, bo realnym przejawem patriotyzmu rządu jest staranie o sprawczość obywateli, a nie ograniczanie ich wolności. Wydaje mi się, że takie patrzenie z perspektywy niebezpieczeństwa rozwoju wyuczonej bezradności jest dobrym miernikiem realnego patriotyzmu władz. Niestety, odnoszę wrażenie, że niektóre pomysły socjalne też miały takie ukryte drugie dno. Poszerzenie obszaru Learned Helplessness, czyli zwiększenie puli potencjalnych pracowników do wynajęcia do prostych prac.